این پایان نامه درباره حق حبس و با عنوان بررسی فقهی حقوقی حق حبس در معاملات معاوضی می باشد.حق حبس وسیله ی اجباری اجرای عقد و نتیجه همبستگی دو عوض در قراردادهای معوض است. به عبارت دیگر حق حبس ارمغان تبادل عوضین است. بایع به این دلیل تعهد به دادن مبیع می نماید که می خواهد ثمن را به دست آورد و یا چون که مشتری در مقابل او تعهد به تحویل ثمن نموده است. روشن است که اگر بایع تعهد به تحویل مبیع به مشتری نماید، در حالیکه می داند وی ثمن را تأدیه نمی کند این امر غیر عقلائی است. 

اگربعد از عقد بیع، بایع دریابد که مشتری ثمن را تسلیم نمی کند در این حالت می تواند از حق حبس مبیع تا تأدیه ثمن استفاده ماید و چنانچه مشتری به طور کلی حاظر به تسلیم ثمن نباشد، وی می تواند عقد را فسخ نماید و همین حالت نسبت به مشتری در رابطه با بایع نیز جاری است.حق حبس در اکثر حقوق های مدون دنیا و کشورهایی که از حقوق پیشرفته تری برخوردار هستند یک نهاد حقوقی شناخته شده است ،  در حالیکه در حقوق ایران و قوانین اسلامی، علت عهد را نپذیرفته اما آثار آن در حقوق اسلام و به تبع ان در ایران کاملاً ملموس و مشهود می باشد.

 اگرچه حق حبس به صورت یک قاعده کلی و تحت عناوین متفاوتی از آن نام برده شده است اما این دلیل بر آن نیست که حق حبس در حقوق تدوین شده کشورمان غیر قابل پذیرش بوده باشد بلکه قابل تأمل است که قانونگذار به پیروی از فقهای شیعه  بعضی از قواعد عمومی از قبیل حق حبس در معاملات معوض را در مواد مربوط به عقد بیع بیان کرده است.

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه 2
کلیات 6
تاریخچه حق حبس 8

فصل اول: مفهوم حق حبس و سایر مفاهیم اصلی پژوهش

1-1- مفهوم حق حبس 10
1-1-1- تعریف حق 10
1-1-2- مفهوم حبس در لغت 10
1-1-3- مفهوم اصطلاحی حبس 11
1-1-3-1- معنای مصطلح حبس در فقه شیعه 11
1-1-3-2- معنای اصطلاحی حبس در حقوق مدنی ایران و مواد مربوطه 12
1-2- سایر مفاهیم مرتبط با حق حبس 14
1-2-1- مورد عقد (عوض و معوّض) 14
1-2-2- شرایط عوض و معوض 16
1-2-3- عقد یا معامله معاوضی 18
1-2-3-1- مفهوم و تعریف عقد 18
1-2-3-1-1- مفهوم لغوی عقد 19
1-2-3-1-2- مفهوم اصطلاحی عقد 19
1-2-3-1-3- مفهوم لغوی معامله20
1-2-3-2- ماهیت و ارکان تشکیل دهنده عقد 21
1-2-3-2-1- ماهیت عقد 21
1-2-3-2-1-1- تعاریف عقد درفقه و حقوق 21
1-2-3-2-1-2- ماهیت عقد در فقه عامه 21
1-2-3-2-1-3- ماهیت عقد در حقوق موضوعه 22 
1-2-3-2-2- ماهیت معامله 23
1-2-3-2-2-1- در مفهوم عام 23
1-2-3-2-2-2- در مفهوم خاص 23
1-2-3-2-2-3- در مفهوم اخص 23
1-2-3-2-3- تعریف معامله معاوضی 24
1-2-3-2-4- شرایط معامله معاوضی 24
1-2-4- عقد معوض و عقد غیر معوض 24
1-2-4-1- تعریف عقد معاوضی 25
1-2-4-1-1- ویژگی های عقود معاوضی 26
1-2-4-1-2- آثار معاوضی بودن عقد 26
1-2-4-1-3- فایده تشخیص عقود معوض 29
1-2-4-2- تعریف عقد غیر معاوضی 29
1-2-4-2-1- معیار تشخیص عقود غیر معوض 29
1-2-4-2-2- اقسام عقود غیر معاوضی 31
1-2-4-3- تفاوت بین عقد معوض و غیر معوض بر مسئله شرط عوض 31
1-2-4-4- تفاوت این دو نوع عقد از جهت آثار حقوقی 35
1-2-4-5- نتیجه گفتار حاظر 35
1-2-5- تسلیم و تسلم 36
1-2-5-1- تعریف تسلیم و تسلم 36
1-2-5-2- ماهیت و مبنای حقوقی تسلیم و تسلم 37

فصل دوم: ماهیت و مبانی حق حبس از دیدگاه حقوقی و فقهی

2-1- بررسی ماهیت حق حبس 39
2-1-1- بحث مقدماتی در بیان حق 39
2-1-2- ماهیت حق حبس 39
2-1-3- تبیین ماهیت حق حبس از دیدگاه علمای فقه و حقوق 40
2-1-4- شناخت ماهیت حق حبس 42
2-1-5- مطالعه تطبیقی در فقه عامه 44
2-2- مبانی حق حبس در فقه امامیه و حقوق ایران 44
2-2-1- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه علمای شیعه 44
2-2-2- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه دکترین حقوق مدنی ایران 47
2-3- چگونگي پايان دادن به تنازع ناشي از حق حبس 48

فصل سوم :موارد پیدایش حق حبس و شروط آن از دیدگاه حقوقی و فقهی

3-1- شرایط پیدایش حق حبس 53
3-1-1- موجدات حق حبس 53
3-1-1-1- انعقاد عقد بیع صحیح میان بایع و مشتری 53
3-1-1-2- واجب التسلیم بودن تعهدات طرفین عقد 54
3-1-1-3- لزوم همزمانی تعهدات طرفین عقد 54
3-1-1-4- حق حبس هنگام حلول اجل 54
3-1-1-5- تعهدات بایع و مشتری مرکب از حال و مؤجل 55
3-1-2- تبیین محدوده¬ی حق حبس در حقوق ایران و فقه امامیه 55
3-1-2-1- حق حبس یک استثناء است 56
3-1-2-2- دامنه جریان حق حبس محدود به عقود معاوضی است 56
3-1-2-3- دامنه جریان حق حبس وسیعتر از عقود معاوضی است 57
3-1-2-4- محدوده حق حبس در قوانین ایران 58
3-1-3- شرایط حابس و محبوس 58
3-1-3-1- در شرایط حابس 58
3-1-3-2- در شرایط محبوس 61
3-1-3-3- تکالیف حابس 62
3-1-3-3-1- حفظ و نگهداری محبوس 64
3-1-3-3-2- منافع محبوس در زمان حبس 66
3-1-4- بررسی وضعیت عین محبوسه در حین حبس 68
3-1-4-1- انتفاع مشتري از مبيع در مدت حبس 69
3-1-4-2- قبض مبيع بدون اذن بايع در مدت حبس 69
3-1-4-3- تصرفات متبايعين در موضوع حق حبس 70
3-2- شرط حال بودن هر دو عوض در حق حبس 71
3-2-1- شرط حال بودن عوضین در حقوق مدنی ایران 71
3-2-2- شرط حال بودن عوضین از منظر فقهای امامیه 74
3-3- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد 75
3-3-1- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در دکترین حقوق مدنی 75
3-3-2- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در فقه امامیه 76
3-3-2-1- اقسام شرط و تعاریف آن در فقه 76
3-3-2-2- رابطه شرط با عقد 77

فصل چهارم: آثار اعمال حق حبس و موجبات زوال آن

4-1- آثار اعمال حق حبس 79
4-1-1- شیوه اجرای حق حبس 79
4-1-2- امانی بودن ید در زمان اعمال حق حبس 80
4-1-3- هزینه نگهداری از مال در دوره حبس 80
4-1-4- امکان اجبار حابس به تسلیم از سوی دادگاه 81
4-1-4-1- آیا هر حق امتناع را باید حق حبس دانست ؟ 82
4-1-4-2- امتناع طرفین از تسلیم 82
4-1-4-3- اولویت در تسلیم 84
4-1-5- تلف یکی از عوضین در دوره اعمال حق حبس 85
4-1-5-1- شرایط اعمال قاعده تلف مبیع قبل از قبض 87
4-1-5-2- تلف بعض از مبیع قبل از قبض 88
4-1-5-3-آثار قاعده تلف مبیع قبل از قبض 89
4-2- موجبات زوال حق حبس 89
4-2-1- اسقاط حق حبس 89
4-2-1-1- اسقاط ضمنی در خود عقد 89
4-2-1-2- اسقاط صریح یا ضمنی پس از عقد 90
4-2-2- تسلیم عوض از سوی طرف معامله 91
4-2-2-1- تسلیم تمام عوض 91
4-2-2-2- تسلیم جزئی از عوض 92
4-2-3- نتیجه گیری و جمع بندی در مورد حق حبس مدنی 93
4-3- عدم تأثیر فوت یا حجر حابس در حق حبس 94
4-3-1- وجود حق حبس پس از فوت حابس و انتقال به ورثه 95
4-3-2- قابليت استناد به حق حبس عليه قائم مقام مشتري و اشخاص ثالث 97
4-3-3-تأثیر حجر حابس یا ورشکستگی او در حق حبس 98
4-3-3-1- آثار حکم ورشکستگی حابس نسبت به طلبکاران 98
4-3-3-1-1- منع تعقیب انفرادی 98
4-3-3-1-2- حال شدن دیون مؤجل 99
4-3-3-1-3- منع دریافت خسارت تأخیر تأدیه از دیون ورشکسته 100
4-3-3-2- آثار حکم ورشکستگی نسبت به شخص ورشکسته 100
4-3-3-2-1- منع مداخله ورشکسته در اموال خود 100
4-3-3-2-2- آثار حکم نسبت به معاملات ورشکسته 102
4-3-3-2-2-1- معاملات قبل از تاریخ توقف 102
4-3-3-2-2-2- معاملات بین تاریخ توقف تا صدور حکم 103
4-3-3-2-2-3- معاملات بعد از صدور حکم 104

نتیجه گیری106
پیشنهاد107

فهرست منابع 108